ﻟﻔﻆ ﺗﻤﺪﻥ ﺍﺯ ﺭﻳﺸﻪ »ﻣﺪﻳﻨﻪ« (ﺷﻬﺮ) ﺍﺧﺬ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺁﻧﺮﺍ »ﺷﻬﺮ ﻧﺸﻴﻨﻲ« ﻭ ﺧﺼﻠﺖ ﻫﺎﻱ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﺯﻧﺪﮔﻲ ﺷﻬﺮﻱ
ﻣﻲﺩﺍﻧﻨﺪ. ﺗﻤﺪﻥ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮﻡ»ﻧﻈﺎﻡ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺮﺗﺒﻪ« ﺑﺎ ﺷﺎﺧﺺﻫﺎﻳﻲ ﭼﻮﻥ: »ﻫﻨﺮ«، »ﻋﻠﻢ«، »ﻓﺮﻫﻨﮓ« ﻭ »ﻧﻈﺎﻡ ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ« ﺍﺳﺖ ﻭ ﺩﺭ ﻣﻘﻴﺎﺱ ﻭﺳﻴﻌﺘﺮ، ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪﺍﻱ ﺍﺯ ﺭﺷﺪ ﻓﻜﺮﻱ، ﻋﻠﻤﻲ، ﺍﺩﺑﻲ ﻭ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﺩ ﻛﻪ ﻓﺮﺩ ﻣﺘﻤﺪﻥ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﺍﻧﺴﺎﻧﻲ ﻓﺮﻫﻴﺨﺘﻪ ﺍﺯ ﺩﻳﮕﺮ ﺍﻧﺴﺎﻥﻫﺎ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻣﻲﺳﺎﺯﺩ.
ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺍﺭﺩ ﻓﻮﻕ ﻣﻲﺗﻮﺍﻥ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺍﻧﺴﺎﻧﻲ ﺭﺍ، ﺩﺭ ﻗﺎﻟﺐ ﺷﻬﺮ ﻳﺎ ﻛﺸﻮﺭ ﻭ ﺣﺘﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ، ﻧﻤﻲﺗﻮﺍﻥ ﺗﻤﺪﻥ ﻧﺎﻣﻴﺪ ﺟﺰ ﺁﻧﻜﻪ ﺩﺭ ﺯﻣﻴﻨﻪ ﻫﻨﺮ ﻭ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻭ ﺩﺍﻧﺶ ﻭ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ.
ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺳﺨﻦ ﺍﺯ ﺗﻤﺪﻥﻫﺎﻱ ﻛﻬﻦ ﺑﻪ ﻣﻴﺎﻥ ﻣﻲﺁﻳﺪ ﺩﻭ ﻣﻨﺒﻊ ﺍﺭﺯﺷﻤﻨﺪ ﻭ ﻗﺎﺑﻞ ﺍﻋﺘﻤﺎﺩ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ: ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻜﺘﻮﺏ ﻭ ﺩﻳﮕﺮﻯ ﺁﺛﺎﺭ ﻫﻨﺮﻱ ﻭ ﻣﻌﻤﺎﺭﻱ ﺍﺳﺖ.
–۱ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻜﺘﻮﺏ:
ﺷﺎﻣﻞ ﻛﺘﻴﺒﻪﻫﺎ – ﺍﻟﻮﺍﺡ- ﻧﺴﺦ ﺧﻄﻲ ﻭ …..ﻛﻪ ﺧﻮﺩ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﺁﺛﺎﺭ ﻫﻨﺮﻱ ﻣﻌﺮﻑ ﺫﻭﻕ ﻭ ﺣﺲ ﺯﻳﺒﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻳﻚ ﻣﻠﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻭ ﺩﻳﮕﺮﻯ ﻛﺘﺎﺏﻫﺎ ﻛﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎﻱ ﻋﻠﻤﻲ ﻳﻚ ﺗﻤﺪﻥ ﻭ ﻣﻠﺖ ﺭﺍ ﺁﺷﻜﺎﺭ ﻭ ﺍﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﺩﺭ ﻣﻮﺭﺩ ﺍﺑﻌﺎﺩ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺯﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﺩﺭ ﺁﻥ ﻋﺼﺮ ﺭﺍ ﺑﻴﺎﻥ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ.
–۲ ﺁﺛﺎﺭ ﻫﻨﺮﻱ ﻭ ﻣﻌﻤﺎﺭﻱ:
ﺷﺎﻣﻞ ﺍﻃﻼﻋﺎﺕ ﺩﻗﻴﻖ ﻭ ﻇﺮﻳﻒ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺧﻮﺩ ﺑﻮﺩﻩ ﻭ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﺭﻭﺡ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﻳﻚ ﻣﻠﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺩﻟﻴﻞ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺍﻣﺮﻭﺯﻩ ﻣﻮﺯﻩﻫﺎ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺤﻞ ﺟﺬﺏ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪﺍﻥ ﻫﺴﺘﻨﺪ، ﺑﻠﻜﻪ ﺁﺛﺎﺭ ﻫﻨﺮﻱ ﺍﺯ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺍﺻﻠﻲ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺕ ﻋﻠﻤﻲ، ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ، ﺗﺎﺭﻳﺨﻲ ﻭ ﺩﻳﮕﺮ ﻋﻠﻮﻡ ﺍﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎﺭ ﻣﻲﺭﻭﻧﺪ.